Thomas Paine (1737-1809) – þriðji hluti – Öld skynseminnar

Logo

Sigurður Hólm Gunnarsson

Sigurður Hólm Gunnarsson ritstjóri Skoðunar sem stofnað var þann 23. júní 1999.

16/11/2000

16. 11. 2000

Eftir komu sína til Frakklands árið 1792 var Paine kosinn í nefnd sem átti að sjá um að móta stjórnarskrá landsins og hafa ýmsir haldið því fram að ef Frakkar hefðu farið að ráðum Paine hefði ógnarstjórnin fræga aldrei átt sér stað. Paine þótti ekki nógu róttækur og mannúð hans og skynsemi kom honum fljótlega […]

Eftir komu sína til Frakklands árið 1792 var Paine kosinn í nefnd sem átti að sjá um að móta stjórnarskrá landsins og hafa ýmsir haldið því fram að ef Frakkar hefðu farið að ráðum Paine hefði ógnarstjórnin fræga aldrei átt sér stað. Paine þótti ekki nógu róttækur og mannúð hans og skynsemi kom honum fljótlega í vandræði.


Þegar ákveðið var að Louis 16, konungur Frakka, skyldi tekinn af lífi mælti Paine gegn því en lagði þess í stað til að konungurinn yrði gerður útlægur. Þó að Paine hefði margsinnis lýst yfir fyrirlitningu sinni á konungsvaldinu var hann of mikill mannvinur til að geta samþykkt aftöku annars manns. Þess vegna mótmælti hann tillögu Robespierre (1758-1794) og annara þeirra sem vildu konunginn feigan, með eftirfarandi fleygu orðum:

We will kill the King but not the man. We will destroy the monarchy but not the monarch.

Með þessari afstöðu móðgaði Paine Robespierre, leiðtoga ógnarstjórnarinnar, og var Paine því fangelsaður árið 1793 og dæmdur til dauða. Enn og aftur tókst Paine að forðast aftöku þar sem honum var sleppt 11 mánuðum síðar eða eftir dauða Robespierre árið 1794. En á meðan Paine sat í fangelsi og beið þess að vera tekinn af lífi skrifaði hann umdeildasta og jafnframt eitt merkasta rit sitt sem hann kallaði The Age of Reason.

Öld skynseminnar
Í The Age of Reason skýrði Paine frá skoðunum sínum um kristna trú og Biblíuna. Paine lýsti því yfir að hann tryði ekki á guð Biblíunnar og sýndi jafnframt fram á að Biblían er hvorki óskeikult rit né innblásið orð guðs. Á þessum tíma voru menn ekki vanir því að einhver leyfði sér að gagnrýna og efast um kristna trú á opinberum vettvangi og því var Paine ljóst að þetta rit hans myndi vekja hörð viðbrögð.

Í inngangi bókarinnar rökstyður Paine fimlega hvers vegna menn eiga að bera virðingu fyrir skoðunum annarra:

I put the following work under your protection. It contains my opinion upon religion. You will do me the justice to remember, that I have always strenuously supported the right of every man to his own opinion, however different that opinion might be to mine. He who denies to another this right, makes a slave of himself to his present opinion, because he precludes himself the right of changing it

Næst kom óður Paine til rökhugsunar:

The most formidable weapon against errors of every kind is reason. I have never used any other, and I trust I never shall

Paine gagnrýnir hina helgu bók
Gagnrýni Paine á Biblíuna í The Age of Reason má gróflega skipta í þrjá hluta. Biblían er í flestum tilvikum án höfunda, hún inniheldur fjölmargar mótsagnir og í henni er að finna ómælda grimmd.

Paine sýndi glögglega fram á að Biblían er samansafn rita sem eru í flestum tilfellum eftir alls óþekkta höfunda. Paine benti til dæmis á með óyggjandi hætti að Mósebækur voru ekki ritaðar af Móse, að Jósúabók var ekki eftir Jósúa o.s.frv. En það var þvert á það sem flestir héldu fram á þessum tíma (og sumir gera enn). Paine taldi að nafnlaus rit væri aldrei hægt að taka alvarlega sérstaklega ekki sem opinberun guðs:

It has often been said, that anything may be proved from the Bible, but before anything can be admitted as proved by the Bible, the Bible must be proved to be true; for if the Bible be not true, or the truth of it be doubtful, it ceases to have authority, and cannot be admitted as proof of anything.

Paine benti á að Biblían er uppfull af mótsögnum, fölsunum og röngum staðhæfingum sem ómögulegt er að hugsa sér að alvaldur guð gæti framkvæmt. Paine taldi einnig að öll sú grimmd og allt það óréttlæti sem kemur fyrir í Biblíunni væri sönnun þess að Guð gæti ekki verið höfundur bókarinnar.

Eins og við var að búast vakti The Age of Reason hörð viðbrögð jafnt meðal almennings og talsmanna kirkjunnar og var Paine umsvifalaust stimplaður sem siðlaus og trúleysingi en hvorug ásökunin átti við rök að styðjast. Eins og áður hefur komið fram var Paine langt frá því að vera siðlaus en var þvert á móti mikill baráttumaður fyrir sannleikanum og réttlæti og var auk þess mikill mannvinur. Paine titlaði sjálfan sig heldur ekki trúleysingja og kom það skýrt fram í The Age of Reason. Hann trúði einfaldlega ekki á Biblíuna og var því ekki kristinn:

I believe in one God, and no more; and I hope for happiness beyond this life. I believe in equality of man; and I believe that religious duties consist in doing justice, loving mercy, and endeavoring to make our fellow-creatures happy.

But, lest it should be supposed that I believe many other things in addition to these, I shall, in the progress of this work, declare the things I do not believe, and my reasons for not believing them.

Paine, sem áður hafði verið dáður og dýrkaður af almenningi fyrir orð sín og verk var nú nánast hataður og fyrirlitinn í Frakklandi. Árið 1802 ákvað Paine því að fara til Ameríku sem hann leit nú á að væri heimaland sitt en viðtökurnar sem hann fékk við heimkomuna voru allt aðrar en jákvæðar.

Um áframhaldandi baráttu Thomasar Paine fyrir frelsi og mannréttindum í Ameríku mun ég fjalla um í fjórðu og jafnframt síðustu grein minni um þennan merka en jafnframt umdeilda mann.

Thomas Paine: 1. hluti2. hluti3. hluti4. hluti

Deildu